Leden van de Stichting Chinese Cultuur en Kunst in Eindhoven voerden onlangs de twaalfde editie op van de Kantonese Opera. Een bijzondere belevenis voor wie niet vertrouwd is met deze cultuurvorm. De voorstelling is ook te zien in enkele andere Europese landen.
doorHenk Naaijkens• foto’s> Caroline Kam
Een bezoek aan een Kantonese Opera is een bijzondere ervaring en niet te vergelijken met een opera van Mozart, Puccini, Strauss of welke westerse componist dan ook. Caroline Kam begeleidt al vijfendertig jaar lang een Chinese operagroep en deed dat op 8 juni 2024 in het Centrum voor de Kunsten Eindhoven (CKE) voor het laatst. Ze trok alle registers open om er een bijzondere voorstelling van te maken. En dat was het ook.
Ook de leden van tafeltennisclub Luto
Het moet gezegd worden, westerse oren hebben tijd nodig om te wennen aan Chinese muziek. Die is niet voor iedereen gemakkelijk toegankelijk, maar als je je best doet dan wordt je moeite ruimschoots beloond. Behalve de leden van de Chinese gemeenschap, waren ook de leden van tafeltennisclub Luto uitgenodigd om deze afscheidsvoorstelling bij te wonen. Caroline Kam is behalve zang- en acteerdocente van de operagroep ook een enthousiast tafeltennisster. Voor de meesten betekende dit een eerste kennismaking met deze bijzondere muziekvorm, die zijn wortels heeft in de traditionele Chinese cultuur.
In China bestaan maar liefst vierhonderd operavormen waarvan de Beijing-opera en de Kantonese opera de bekendste zijn. Die laatste ontwikkelde zich onafhankelijk van de Beijing-opera en werd tijdens Mao’s Culturele Revolutie verboden. Na de revolutie kwam de Kantonese opera in Hong Kong opnieuw tot bloei.
De eerste operaschool stamt uit de Tang-dynastie in de achtste eeuw. Operascholen zijn nog steeds onderdeel van de Chinese traditie, maar ze zijn de laatste jaren bij de jongeren minder populair. Opera’s werden vroeger vooral aan de hoven opgevoerd, maar werden later ook bij het gewone volk populair. Binnen de Chinese opera bestaan ontelbare regionale varianten. Ze hebben allemaal hun eigen dialecten, maskers, kostuums en muziek. Door de Chinese diaspora heeft de opera zich over de hele wereld verspreid. Leden van de Chinese gemeenschap, waaronder die in Eindhoven, houden deze traditie in ere.
Meer dan dertig mensen betrokken
Samen met haar man Yuk Wah Shek, muziekdocent in Tilburg, richtte Caroline Kam in Eindhoven de Stichting Chinese Cultuur en Kunst (SCCK) op. Ze begonnen daar twaalf jaar geleden bij het CKE met een operaklas. Bij deze jubileumvoorstelling zijn meer dan dertig mensen betrokken, afkomstig uit Nederland, België en Engeland. Op één uitzondering na hebben de spelers en muzikanten hebben allemaal een Chinese achtergrond. De opera van de Stichting Chinese Cultuur en Kunst wordt niet alleen uitgevoerd in Nederland, maar ook in andere Europese landen zoals Engeland, Frankrijk, Zwitserland en België.
“Onze verhalen gaan veel over keizers, koningen, prinsen en prinsessen”, vertelt Caroline Kam. “Dat is begrijpelijk, omdat er in de geschiedenis van ons land altijd sprake was van een alleenheerser. Het gaat ook vaak over het verdedigen van het land tegen aanvallen van buitenaf, over macht en intriges aan het hof. Deze verhalen zijn in werkelijkheid echt gebeurd, maar op het toneel worden ze natuurlijk uitvergroot. Doordat de Kantonezen in China een aparte groep vormen, heeft de Kantonese opera zich ontwikkeld naast de veel conservatievere opera van Beijing. Het verschil is dat de Kantonese opera meer toonhoogtes kent en ook meer variatie in stemmen heeft dan de Beijing-opera. Bij de laatste hoor je nauwelijks verschil tussen de vrouwen- en mannenstemmen.”
Chinese cultuur
Honderdvijftig jaar geleden vluchtten veel Han-Chinezen, waaronder operaspelers, naar Hongkong, een land met een westers georiënteerde cultuur. “Hongkong is een rijke stad”, legt Caroline uit. “In de oude Chinese cultuur was het voor vrouwen verboden om in de opera een rol te spelen. Maar de mannen hadden geen tijd meer om te zingen, ze moesten hard werken om geld te verdienen. Dat verklaart waarom vrouwen de rollen overnamen die traditioneel door mannen werden vertolkt. Zij hebben in de loop van de jaren de Kantonese opera verfijnd tot de huidige vorm.”
Zelfs de rol van een man, die een generaal uit de Han-dynastie vertegenwoordigt, wordt door een vrouw gespeeld. Hij, of liever zij, moet dat op ’t einde met de dood bekopen. ‘Vermoord in het paleis’, is dan ook de titel van dit stuk. Een lang uitgesponnen intrige met een fataal einde.
Een lange traditie rond universele thema’s
Maar niet alle onderdelen van deze uit tien delen bestaande opera zijn even gewelddadig. Actiescenes worden afgewisseld met liederen waarin lang uitgesponnen emoties worden getoond. De tien verhalen komen voort uit een lange traditie rond universele thema’s als liefde, haat, bedrog, oorlog, wraak, machtswellust en doodslag. Afscheid nemen van een geliefde, het uithuwelijken aan een ongewenste partner, ongelukkigen die elkaar vinden in een gemeenschappelijk lot en een romantische droomontmoeting aan een meer. Daaraan wordt op een zeer subtiele manier uiting gegeven. Een andere scene is een stuk minder subtiel. De zoon van een fee windt er geen doekjes om en hakt woedend een berg open om zijn moeder te bevrijden die verliefd werd op een sterveling. Alles speelt zich af in een wereld van mystiek met eeuwenoude gebaren. Die worden uitgevoerd volgens vast omschreven handelingen waarvan alleen ingewijden de betekenis kunnen duiden.
Zoals bij elke opera speelt de muziek een belangrijke rol. De scènes op het toneel worden ondersteund door ritmische klanken. “In tegenstelling tot de vrouwenrollen op het toneel, wordt de muziek vooral uitgevoerd door mannen”, vertelt Kam. “Alleen de cello wordt door een westerse man gespeeld.”
Chinese volksmuziek
De orkestratie bevat enkele specifieke Chinese snaarinstrumenten. Het belangrijkste instrument is de kowu, een tweesnarig strijkinstrument dat ook bekend staat als de Chinese viool. “Zonder de kowu kun je geen Kantonese Opera spelen”, volgens Kam. Een ander instrument is de pipa die door haarzelf wordt bespeeld in een stuk dat gaat over de ontmoeting tussen een geleerde man en een vrouw die elkaars ongelukkige lot delen. Op het einde van de opera begeleidt Kam met de pipa enkele stukken uit de Chinese volksmuziek.
Het zijn echter vooral de oogverblindende kostuums, de maskers en de make-up op de gezichten van de spelers die deze opera tot een bijzonder schouwspel maken. De basiskleuren zijn zwart, wit en rood, met allemaal hun eigen symboliek. Rode schmink betekent bijvoorbeeld loyaliteit en moed, een zwart gezicht drukt onverschrokkenheid uit en achter een gouden masker schuilt mysterie, maar het kan ook verwijzen naar de rijkdom van de keizer. De verschillende figuren en karakters op de gezichten van de spelers beschrijven het specifieke lot en de eigenschappen van de betreffende personages. Voor het onderscheid is bij de mannelijke rollen de schmink iets dikker aangebracht. De scherpe lijnen zijn bedoeld om de gelaatstrekken te accentueren. De kleuren veranderen van boven naar beneden in een spectrum van donker naar licht. Het (ingewijde) publiek kan aan de maskers en kostuums afleiden waar het verhaal over gaat en in welke richting het zich beweegt.
Visueel veel te genieten
Voor westerse toeschouwers is dit een stuk ingewikkelder en daarom vergt het enig doorzettingsvermogen om deze voorstelling naar zijn waarde te beoordelen. Onrustig geschuifel en gefluister op de tribune verraadt zo nu en dan enig ongeduld. Begrijpelijk, want de gezongen teksten zijn niet ondertiteld waardoor de betekenis voor een groot gedeelte verborgen blijft. Daar staat tegenover dat er op visueel gebied veel te genieten valt. De prachtige kostuums met veel glitter en kleur zijn oogstrelend, de muziek is hallucinant en tegelijkertijd meditatief en het op een groot doek geprojecteerde decor dompelt je onder in een Chinees universum. Na afloop blijven de indrukken van deze Kantonese opera nog lang in mijn geheugen geprent.
Twaalfde editie Kantonese operavoorstelling. Diverse Kantonese operazangstukken, afgewisseld met toneelstukken, uitgevoerd door Muziekgroep Stichting Chinese Cultuur en Kunst onder leiding van Caroline Kam. Gezien op 8 juni 2024 in CKE in Eindhoven.
Lees ook in Brabant Cultureel:
In de wonderlijke wereld van de Chinese opera heeft een elegante vrouw bakkebaarden
© Brabant Cultureel 2024
